Σε ποιόν ανήκει η τέχνη; Σε εκείνον που τη δημιουργεί ή στο κοινό; Και ποιος τελικά έχει δικαίωμα να επέμβει στα έργα τέχνης;
Η τέχνη, ισχυρίζονται πολλοί, δεν έχει όρια. Στην περίπτωση όμως που κάποιοι θεωρούν ένα έργο τέχνης προσβλητικό, έχουν δικαίωμα να επέμβουν; Και τότε αυτό είναι βανδαλισμός ή εικαστική παρέμβαση; Και τι συμβαίνει όταν η τέχνη γίνεται ο «καμβάς» απογοήτευσης, πολιτικής αντιπαράθεσης ή κοινωνικής αντίδρασης;
Η αλήθεια είναι ότι τα όρια της τέχνης είναι δυσδιάκριτα, όπως και πολλές φορές τα πνευματικά δικαιώματα αυτής. Αυτά και πολλά άλλα ζητήματα περί τέχνης, ωστόσο δεν αποτελούν ποτέ δικαιολογία για παρεμβάσεις ή καλύτερα βανδαλισμούς, που πολλοί έχουν κάνει για αδιευκρίνιστους συνήθως λόγους, σε πολλά έργα τέχνης ανά τον κόσμο.
1. «Pieta», Michelangelo
Η «Pieta» του Michelangelo είναι ένα από τα έργα τέχνης που έχουν βανδαλιστεί…και μάλιστα όχι μόνο μία φορά. Ο πιο σοβαρός βανδαλισμός ήταν εκείνος που υπέστη στις 21 Μαΐου του 1972, όταν ένας νοητικά διαταραγμένος Ούγγρος γεωλόγος, ο Laszlo Toth, επιτέθηκε στο άγαλμα με μία αρχαιολογική σκαπάνη, φωνάζοντας «Είμαι ο Ιησούς Χριστός».
Οι παρευρισκόμενοι στο συμβάν, εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός και απέσπασαν αρκετά από τα σπασμένα κομμάτια, ενώ άλλα αποκαταστάθηκαν αργότερα. Ωστόσο, η μύτη της Παναγίας, που δε βρέθηκε ποτέ, ξαναδημιουργήθηκε παίρνοντας τμήμα από την πλάτη της.
Αν και αυτό αποτελεί «τρανταχτό» παράδειγμα βανδαλισμού, αρκετά χρόνια νωρίτερα, το ίδιο άγαλμα είχε βανδαλιστεί σε μία…μετακόμιση. Τέσσερα δάχτυλα της Παναγίας από το αριστερό χέρι, έσπασαν και αποκαταστάθηκαν το 1736 από τον Giuseppe Lirioni.
Οι συνάδελφοί του όμως διχάστηκαν καθώς πολλοί θεώρησαν ότι ο καλλιτέχνης, πήρε πρωτοβουλίες, κάνοντας τη χειρονομία στο χέρι της περισσότερο «ρητορική». Πλέον το άγαλμα, προστατεύεται πίσω από αλεξίσφαιρο ακρυλικό υαλοπίνακα.
2. «Night Watch», Rembrandt
Στις 13 Ιανουαρίου του 1911, ένας άντρας πλησίασε τον διάσημο πίνακα του Rembrandt και τον χαράκωσε με ένα μαχαίρι, που χρησιμοποιούσαν οι τσαγκάρηδες.
Αρκετά χρόνια αργότερα, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1975, ένας άνεργος δάσκαλος επιτέθηκε για μία ακόμα φορά στον πίνακα με κουζινομάχαιρο, προκαλώντας πολλές χαρακιές μεγάλου μάλιστα μεγέθους.
Ωστόσο, το έργο αποκαταστάθηκε επιτυχώς, αν και κάποια σημάδια βανδαλισμού είναι ακόμη ορατά. Στον δράστη δεν αποδόθηκαν ποτέ κατηγορίες και ο ίδιος αυτοκτόνησε τον Απρίλιο του 1976, όταν νοσηλευόταν σε μία ψυχιατρική κλινική.
Ο βανδαλισμός του διάσημου πίνακα «Night Watch» δε σταμάτησε όμως εκεί. Στις 6 Απριλίου του 1990, ο γερμανός Hans-Joachim Bohlmann (επίσης ψυχικά άρρωστος) ψέκασε οξύ πάνω στον πίνακα, από ένα μπουκάλι που είχε περάσει κρυφά στο χώρο. Οι φρουροί ασφαλείας παρενέβησαν, πριν προλάβει το οξύ να διεισδύσει πέρα από το στρώμα του βερνικιού, που προστάτευε τον πίνακα και έτσι διασώθηκε πλήρως.
Βέβαια, ο συγκεκριμένος πίνακας είχε και άλλα τα «τραύματα» κατά τη διάρκεια της ζωής του. Για πολλά χρόνια ήταν επικαλυμμένος με ένα σκούρο βερνίκι, το οποίο έδωσε την εσφαλμένη εντύπωση, ότι απεικονίζει μια νυχτερινή σκηνή, που εύκολα οδήγησε στην ονομασία με την οποία είναι τώρα γνωστός, δηλαδή «Night Watch». Το βερνίκι (καλώς ή κακώς) αφαιρέθηκε τη δεκαετία του 1940.
Πολλά χρόνια πριν όμως, το 1715, μετά την απομάκρυνση του από το Kloveniersdoelen (σημερινό Doelen Hotel) στο Άμστερνταμ, ο πίνακας «κόπηκε» και στις τέσσερις πλευρές του, προκειμένου να χωρέσει ανάμεσα σε δύο στήλες. Αυτή ήταν μία κοινή πρακτική πριν από το 19ο αιώνα, που χρησιμοποιούσαν προκειμένου να «κορνιζάρουν» κατά μία έννοια τα έργα τέχνης.
Αλλά η μεταβολή αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να χαθούν δύο χαρακτήρες στην αριστερή πλευρά του πίνακα, η κορυφή της αψίδας, το κιγκλίδωμα και η άκρη του σκαλοπατιού. Για την ιστορία να αναφέρουμε, ότι το κιγκλίδωμα και το σκαλοπάτι, ήταν τα βασικά οπτικά εργαλεία, που χρησιμοποίησε ο Rembrandt για να δώσει στη δημιουργία του μία κίνηση προς τα εμπρός.
3. «The Virgin and Child with Saint Anne», Leonardo Da Vinci
Μπορεί ο πίνακας του διάσημου Ιταλού ζωγράφου, που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου να είχε μία «καλή ζωή» αλλά δεν είχε την ίδια τύχη και το σκίτσο της τελικής εικόνας του πίνακα.
Το λεγόμενο «Cartoon Leonardo» πυροβολήθηκε με κυνηγετικό όπλο το 1987 στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Ευτυχώς, το προστατευτικό γυαλί, που βρισκόταν μπροστά από το σκίτσο, περιόρισε κατά πολύ τη ζημιά.
Η ιστορία βανδαλισμού του ίδιου του πίνακα όμως, προέρχεται από τους ειδικούς του είδους. Στις 7 Οκτώβρη του 2011, το γαλλικό περιοδικό «Le Journal des Arts», ανέφερε ότι η ίδια η αποκατάσταση έθετε σε μεγαλύτερο κίνδυνο τον πίνακα, από ό,τι αναμενόταν.
Στα τέλη του Δεκέμβρη του 2011 και στις αρχές του Γενάρη του 2012 έπειτα από σχετικά πορίσματα, προέκυψε ότι η Ségolène Bergeon Langle, πρώην διευθύντρια του τομέα διατήρησης του Λούβρου και των εθνικών μουσείων της Γαλλίας και ο Jean-Pierre Cuzin, πρώην διευθυντής του τμήματος των πινάκων στο Μουσείο του Λούβρου, αλλά και επιφανείς ειδικοί στους τομείς συντήρησης και αποκατάστασης έργων τέχνης, που επόπτευαν την εν λογω διαδικασία του συγκεκριμένου πίνακα, παραιτήθηκαν εξαιτίας της διαμάχης που ξέσπασε αναφορικά με τον...καθαρισμό του έργου.
Οι επικριτές ισχυρίζονταν ότι ο πίνακας έχει υποστεί ζημιά λόγω… καθαριότητας, με αποτέλεσμα να είναι πολύ πιο φωτεινός από τις αρχικές προθέσεις του δημιουργού. Η αλήθεια είναι ότι με μία απλή και μόνο ματιά, μπορεί κανείς εύκολα να αντιληφθεί ότι τα χρώματα του αρχικού πίνακα με τη σημερινή του μορφή, διαφέρουν αρκετά.
4. «Mona Lisa», Leonardo Da Vinci
Ούτε το πιο διάσημο χαμόγελο στην ιστορία της τέχνης έχει γλιτώσει από βανδάλους. Έτσι, το 1956, το κάτω μέρος του πίνακα υπέστη σοβαρές ζημιές όταν ένας κάποιος του έριξε οξύ, ενώ στις 30 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, ένας νεαρός Βολιβιανός, ο Ugo Ungaza Villegas, έριξε στον πίνακα μία πέτρα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί ένας κόκκος χρώματος κοντά στον αριστερό αγκώνα, κάτι που αργότερα ζωγράφισαν οι ειδικοί από πάνω.
Τον Απρίλιο του 1974, η γνωστή πλέον ως «κουτσή γυναίκα», αναστατωμένη από την πολιτική του μουσείου για άτομα με ειδικές ανάγκες, ψέκασε με κόκκινο χρώμα τον πίνακα, σε επίδειξη στο Εθνικό Μουσείο του Τόκιο.
Στις 2 Αυγούστου 2009, μια ρωσίδα, επειδή της είχαν αρνηθεί τη γαλλική υπηκοότητα, έριξε ένα φλιτζάνι με τερακότα, που αγόρασε στο μουσείο. Το φλιτζάνι έσπασε όταν προσέκρουσε στο προστατευτικό γυάλινο περίβλημα. Και στις δύο περιπτώσεις, ο διάσημος πίνακας έμεινε ανέπαφος.
5. «Guernica», Pablo Picasso
Το 1974, o Tony Shafrazi έγραψε «Kill Lies All» με κόκκινη μπογιά στη διάσημη Guernica του Picasso, που απεικονίζει με ζοφερότητα, τον βομβαρδισμό ενός χωριού στην Ισπανία το 1937, από γερμανικά και ιταλικά μαχητικά αεροσκάφη.
Ο πίνακας βρισκόταν στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και πιστεύεται ότι ο έμπορος τέχνης, Shafrazi με την κίνησή του αυτή θέλησε να διαμαρτυρηθεί για την ανακοίνωση της απελευθέρωσης με εγγύηση των ΗΠΑ, του υπολοχαγού William Calley, ενός στρατιωτικού που είχε λάβει μέρος στη σφαγή του My Lai στο Βιετνάμ. Ο πίνακας ωστόσο, δεν καταστράφηκε, καθώς σε μεγάλο βαθμό το κόκκινο χρώμα απομακρύνθηκε εύκολα.
6. «Μικρή Γοργόνα», Κοπεγχάγη
Είναι κοινό μυστικό ότι παρά το γεγονός πως η «Μικρή Γοργόνα» αποτελεί παγκόσμια τουριστική ατραξιόν της Κοπεγχάγης, οι Δανοί ούτε υπερήφανοι είναι για αυτή, ούτε καν τη... συμπαθούν.
Το παγκοσμίως διάσημο αξιοθέατο της δανέζικης πρωτεύουσας, η Μικρή Γοργόνα, είναι δημιουργία του Edvard Eriksen από το 1913 και ίσως ένα από τα πιο «αγαπημένα» έργα στην ιστορία του βανδαλισμού.
Στα 100 χρόνια ζωής της (23 Αυγούστου 2013), ο τουριστικός αυτός πόλος έλξης έχει υποστεί ροζ μπογιά το Μάιο του 2007, δύο αποκεφαλισμούς το 1964 και το 1998, διάφορες παραμορφώσεις από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, που για ευνόητους λόγους οδήγησαν το 2006 τους υπευθύνους να μεταφέρουν το άγαλμα πιο μακριά από το λιμάνι, προκειμένου να είναι πιο… απρόσιτο. Βέβαια, η διαφορά είναι ότι ακόμα παραμένει αρκετά κοντά στο λιμάνι και απόλυτα προσβάσιμη για κάθε επίδοξο τουρίστα ή... βανδαλιστή.
Αναλυτικότερα, η «Μικρή Γοργόνα» στις 24 Απριλίου 1964, «έχασε» το κεφάλι της όταν πολιτικά προσανατολισμένοι καλλιτέχνες της κίνησης «Situationist», μεταξύ των οποίων και ο διάσημος καλλιτέχνης και συγγραφέας, Jørgen Nash, πριόνισαν και έκλεψαν το κεφάλι της. Αυτό δε βρέθηκε ποτέ και έτσι αποκαταστάθηκε από ένα καινούργιο.
Την ίδια τύχη με το κεφάλι είχε και το δεξί χέρι της γοργόνας στις 22 Ιουλίου 1984, αλλά αυτό επεστράφη δύο ημέρες αργότερα από δύο νεαρούς άνδρες.
Έξι χρόνια μετά, το 1990, κάποιοι αποπειράθηκαν να ξανακόψουν το κεφάλι της γοργόνας, αλλά δεν τα κατάφεραν και άφησαν μόνο ένα σημάδι στο λαιμό της βάθους 18 εκατοστών για να θυμίζει την νέα αυτή απόπειρα βανδαλισμού.
Οι δράστες όμως του νέου αποκεφαλισμού της γοργόνας στις 6 Ιανουαρίου του 1998, τα κατάφεραν και μάλιστα δε συνελήφθησαν ποτέ. Ωστόσο, το κεφάλι επιστράφηκε ανώνυμα σε ένα κοντινό τηλεοπτικό σταθμό και επανατοποθετήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου.
Και επειδή προφανώς ο βανδαλισμός της «Μικρής Γοργόνας» είναι περισσότερο …σίριαλ παρά ένδειξη διαμαρτυρίας, τη νύχτα της 10ης Σεπτεμβρίου του 2003, το άγαλμα χτυπήθηκε από τη βάση του με εκρηκτικά και αργότερα βρέθηκε διασκορπισμένο σχεδόν πιο πέρα από στο λιμάνι.
Το 2004, σε μία ένδειξη αντίδρασης για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ορισμένοι είχαν τη «φαεινή ιδέα» να τυλίξουν τη γοργόνα με μπούρκα ενώ το Μάιο του 2007, βρέθηκε για μία ακόμα φορά ντυμένη με ένα μουσουλμανικό φόρεμα και μαντήλι στο κεφάλι.
Εκτός από όλα αυτά βέβαια, το άγαλμα που χάρισε ο Carl Jacobsen, ο γιος του ιδρυτή της Carlsberg, στην πόλη και …κοσμεί το λιμάνι του Lingelinie απέναντι από ένα από τα καλύτερα διατηρημένα πάρκα της Βόρειας Ευρώπης σε σχήμα αστεριού, το Kastellet, έχει βαφτεί μία φορά το 1963 και δύο το 2007, τον Μάρτιο και τον Μάιο αντίστοιχα, ενώ στις 8 Μαρτίου του 2006, κάποιοι έβαλαν στο χέρι της γοργόνας έναν… δονητή, τον οποίο έβαψαν πράσινο γράφοντας πάνω την ημερομηνία «8 Μαρτίου».
Αρκετοί ισχυρίστηκαν ότι επρόκειτο για μία φεμινιστική κίνηση και συνέδεσαν τον βανδαλισμό με την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η οποία είναι στις 8 Μαρτίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου