Να πεθαίνεις από την πείνα είναι μικρό γεγονός.
Ενώ να χάσεις την ηθική σου είναι μεγάλο γεγονός.
Κομφούκιος
Ο Κομφούκιος (551-479 π.κ.ε.) ήταν Κινέζος σοφός και εισηγήθηκε δικό του φιλοσοφικο-ηθικο-κοινωνικό σύοτημα, τον κομφουκιανιομό. Το όνομα του αποτελεί εκλατινισμένη εκδοχή του Κουνγκ φου τζου, που σημαίνει ο δάσκαλος Κουνγκ. Καταγόταν από ευγενή οικογένεια και έμεινε ορφανός σε μικρή ηλικία και μεγάλωσε μέσα σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Αν και αυτοδίδακτος, κατόρθωσε να γίνει ο πιο μορφωμένος άνθρωπος του τόπου του. Στη νεότητα του ακολούθησε διάφορα επαγγέλματα, όπως φύλακας σε σιταποθήκη και επόπτης σε ποίμνιο, τα οποία, λόγω των συγκρούσεων του με τους προϊσταμένους του, δεν άσκησε επί μεγάλο χρονικό διάστημα.
Από νωρίς, επίσης, άρχισε να διδάσκει και έδειξε ενδιαφέρον για την πολιτική. O τρόπος της διδασκαλίας του βασιζόταν στην ενεργό συμμετοχή του μαθητή· «αν», έλεγε χαρακτηριστικά, «όταν δείχνω μία πλευρά του θέματος, ο μαθητής δεν μπορεί να υπολογίσει τις άλλες τρεις μόνος του, δεν συνεχίζω».
Σε ηλικία πενήντα ενός ετών ο Κομφούκιος έγινε υπουργός δικαιοσύνης, στην ιδιαίτερη πατρίδα του – θέση την οποία εγκατέλειψε ύστερα από πέντε περίπου χρόνια, όταν δεν του προκαλούσε πλέον ενδιαφέρον. Αποφάσισε, τότε, με ορισμένους μαθητές του να ταξιδέψει σε εννέα επαρχίες της Κίνας. Ύστερα από δέκα τρία χρόνια, όμως, εγκατέλειψε το βίο του πλάνητος, όταν διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να επηρεάσει με τις απόψεις του τους κυβερνήτες και, σε ηλικία εξήντα οκτώ ετών, επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, για να συνεχίσει εκεί πια το διδακτικό έργο του.
H διδασκαλία του αποτελεί συλλογή αφενός μεν αποφθεγμάτων του ίδιου και των μαθητών του, αφετέρου δε συζητήσεων μεταξύ αυτού και μαθητών του. H ύψιστη ηθική αρχή, κατά αυτόν, είναι το ΖΕΝ, που σημαίνει την αγάπη, τη φιλανθρωπία, τη μεγαλοθυμία, την καλοσύνη.
> «ΖΕΝ είναι να αγαπάει κανείς, με χαρά από τα μύχια της ψυχής του».
> To ΖΕΝ είναι μία αρχή, την οποία θα πρέπει να καλλιεργήσουν οι άνθρωποι μέσα τους, ώστε να μπορέσει αυτή να επηρεάσει τις σχέσεις των με τους άλλους. O καλύτερος τρόπος, για να προσεγγίσει και να κατανοήσει κανείς τη σημασία του γιεν, είναι να βάζει τον εαυτό του στη θέση των άλλων και, έτσι, να συμπεριφέρεται ανάλογα.
Τα δύο βασικά αξιώματα του Κομφούκιου, είναι:
> «Να μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα σου άρεσε για τον εαυτό σου»
> «Να κάνεις στους άλλους εκείνο που θα ήθελες να κάνεις για τον εαυτό σου». …και τα δύο σηκώνουν πολύ κουβέντα !
Δίδαξε περισσότερο για τη ζωή και τον άνθρωπο παρά για το θάνατο και τα πνεύματα. «Ο άνθρωπος είναι που κάνει τον δρόμο μεγάλο και όχι ο δρόμος που κάνει τον άνθρωπο μεγάλο»
Το Βιβλίο X των Αναλέκτων περιέχει προσωπικές παρατηρήσεις για το πώς συμπεριφερόταν ο Κομφούκιος ως στοχαστής, δάσκαλος και αξιωματούχος. Παραδοσιακά, θεωρείται ότι παρέχει ένα πορτραίτο του Κομφούκιου και συνήθως διαβάζεται ως βιογραφικό σκιαγράφημα. Οι περισσότεροι σχολιαστές θεωρούν πως αποτελούσε ένα εγχειρίδιο τελετικών επιταγών προς τους ευγενείς που αργότερα ενσωματώθηκε στα Ανάλεκτα, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται αν το πρόσωπο που αναφέρεται είναι πράγματι ο Κομφούκιος. Τα παρακάτω χωρία είναι ενδεικτικά:
«Ο Κομφούκιος, στο σπίτι και στο χωριό του ήταν απλός, διστακτικός, σαν να μη μπορούσε να μιλήσει. Στον ναό των Προγόνων και στην Αυλή μιλούσε με άνεση, πρόσεχε όμως πολύ τα λόγια του». (Ανάλεκτα, 10.1)
«Στην Αυλή, όταν μιλούσε στους κατώτερους αξιωματούχους ήταν εγκάρδιος, ευθύς• όταν μιλούσε στους ανώτερους αξιωματούχους τυπικός και συγκρατημένος. Παρουσία του πρίγκηπα, σεβαστικά ανήσυχος αλλά κι ατάραχος». (Ανάλεκτα, 10.2).
«Εισερχόμενος στο παλάτι του Δούκα, υποκλίνονταν βαθιά σαν να μην είχε χώρο να περάσει. Όταν σταματούσε, ποτέ δεν έστεκε όρθιος καταμεσής στην Πύλη, ποτέ επίσης, όταν βάδιζε, δεν πατούσε το κατώφλι». (Ανάλεκτα, 10.4)
«Όταν νηστεύει φορά τον λινό Καθαρτήριο Χιτώνα. Όταν νηστεύει δεν τρώει τα ίδια πράγματα, δεν κάθεται στη συνηθισμένη θέση». (Ανάλεκτα, 10.7)
«Όταν στέλνει άνθρωπο, να μάθει νέα για κάποιον σε άλλη χώρα, υποκλίνεται δύο φορές καθώς τον ξεπροβοδίζει». (Ανάλεκτα, 10.11)
«Στο κρεβάτι δεν ξάπλωνε σαν το κουφάρι, στο σπίτι δεν κάθονταν σαν να είχε επισκέπτη. Όταν συναντούσε κάποιον με πένθιμα ρούχα, κι ας του ήταν οικείος, η όψη του άλλαζε [...] Όταν συναντούσε κάποιον σε μεγάλο πένθος, υποκλίνονταν πάνω από το καγκελάκι της άμαξάς του». (Ανάλεκτα, 10.17)
Χωρία των Αναλέκτων όπως αυτά έκαναν τον Κομφούκιο πρότυπο ευγένειας και προσωπικής ευπρέπειας για πολλές γενιές κινέζων αξιωματούχων.
Στα δεκαπέντε μου κυριεύτηκα από την επιθυμία να μελετήσω, στα τριάντα στάθηκα στα πόδια μου, στα σαράντα δεν είχα πια αμφιβολίες, στα πενήντα γνώριζα την Ουράνια εντολή, στα εξήντα το αυτί μου είχε ασκηθεί να την ακούει, στα εβδομήντα μπορούσα να ακολουθώ ό,τι επιθυμούσε η καρδιά μου χωρίς να παραβαίνω τους κανόνες. — Ανάλεκτα, 2.4
Οι πηγές για τη ζωή του Κομφούκιου είναι μεταγενέστερες και σε πολλές περιπτώσεις δε διαχωρίζουν τη φαντασία από την πραγματικότητα. Συνεπώς τα περισσότερα από όσα γνωρίζουμε για τη ζωή του θεωρούνται περιβεβλημένα από την αχλύ του μύθου. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ζε Μα Τσιεν, ο Κομφούκιος γεννήθηκε το 551 π.κ.ε. (220 έτος του Δούκα Σιάγκ), στη μικρή πόλη Λου της χερσονήσου Σαντόνγκ στη βορειοανατολική Κίνα.
Εκείνη την εποχή, η Κίνα ήταν χωρισμένη σε μικρά κρατίδια, υπολείμματα του ενιαίου βασιλείου Ζου, που κατέρρευσε μετά τις βαρβαρικές εισβολές το 771 π.Χ., τα οποία σπαράσσονταν από εμφύλιες διαμάχες. Με τον καιρό, η επιβίωση γινόταν όλο και δυσκολότερη, ειδικά για την τάξη των Σι (shi) («ακόλουθοι ευγενών» ή «ιππότες»), από όπου προερχόταν και ο ίδιος ο Κομφούκιος.
Οι ηγεμόνες των διάφορων κρατιδίων άρχισαν να στηρίζονται στους διορισμένους διοικητές παρά στους τιμαριούχους ευγενείς ώστε να διοικούν τα εδάφη τους, αυτή η κατάσταση αποστέρησε τους Σι των προνομίων τους οδηγώντας τους στην παρακμή. Παρά ταύτα η γνώση των αριστοκρατικών παραδόσεών, τους βοήθησε να παραμείνουν πολύτιμοι για τους ανταγωνιζόμενους βασιλείς, οι οποίοι επιθυμούσαν να μάθουν τον τρόπο να επανακτήσουν την ενότητα που είχε επιβάλει ο Ζου ενώ επεδίωκαν να τον μιμηθούν με την αντιγραφή τυπικών και τελετουργικών της έκπτωτης δυναστείας.
Σε μικρή ηλικία, περίπου 3 ετών, ο Κομφούκιος έχασε τον πατέρα του και ορφανός αντιμετώπισε το φάσμα της ένδειας. Δεν είναι γνωστό πού έλαβε την εκπαίδευσή του, αλλά η παράδοση μεταφέρει ότι σπούδασε τελετουργική με τον ταοϊστή δάσκαλο Λάο Νταν, μουσική με τον Τσανγκ Χονγκ, και βάρβιτο με το μουσικοδιδάσκαλο Ξιάνγκ. Στα δεκαεννέα του χρόνια ήταν ήδη παντρεμένος αποκτώντας από αυτό το γάμο ένα γιο και δύο κόρες. Αμέσως μετά το γάμο του εργάστηκε για την οικογένεια Κι, της οποίας η δικαιοδοσία περιλάμβανε την περιοχή Τσόου, πρώτα ως επιμελητής των αποθηκών, και έπειτα ως επιθεωρητής των κήπων και των βοσκών.
Στα 22 του ξεκίνησε να διδάσκει παιδιά αριστοκρατικών οικογενειών ως οικοδιδάσκαλος. Σταδιακά φέρεται να δημιουργείται γύρω του μια ομάδα ακολούθων τους οποίους διδάσκει ενώ ταυτόχρονα αφιερώνεται στην πολιτική επιστήμη. Ο αριθμός των μαθητών του ποικίλει με τις πιο υπερβολικές μαρτυρίες να αναφέρονται σε τρεις χιλιάδες. Το πιθανότερο άθροισμα ακολούθων εγγίζει τους εβδομήντα ή εβδομήντα δύο, αν και οι δύο αριθμοί αποτελούν πιθανή ηλικία θανάτου του Κομφουκίου και μπορεί να δίνονται συμβολικά. Στα 517 π.κ.ε. επισκέφθηκε την πρωτεύουσα του βασιλείου μαζί με δύο μαθητές του. Εκεί μελέτησε τους θησαυρούς της βασιλικής βιβλιοθήκης, καθώς και μουσική, που είχε καλλιεργηθεί σε υψηλό επίπεδο στην Αυλή. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ζε Μα Τσιεν, τότε συνάντησε και συνομίλησε με τον Λάο Τσε, πατέρα του Ταοϊσμού.
Στην ηλικία των πενήντα, όταν στο θρόνο βρισκόταν ο Ντινγκ της Λου, αναγνωρίστηκαν οι ικανότητες του και διορίστηκε Υπουργός δημόσιων έργων και ακόλουθα Υπουργός Δικαιοσύνης. Κατά τα φαινόμενα ο Κομφούκιος προσέβαλε κάποια μέλη της αριστοκρατίας της Λου και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη θέση του και να οδηγηθεί στην εξορία.
Σοκαριστικά κι ευαίσθητα, γεμάτα ρεαλισμό και δύναμη πορτρέτα αστέγων,
του άγγλου βραβευμένου φωτογράφου Lee Jeffries.
Λόγια για Στοχασμό
> Να πεθαίνεις από την πείνα είναι μικρό γεγονός. Ενώ να χάσεις την ηθική σου είναι μεγάλο γεγονός.
> Η σιωπή είναι ένας πιστός φίλος που ποτέ δε θα σε προδώσει.
> Διάλεξε μια εργασία που σ’ αρέσει και δε θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μια μέρα στη ζωή σου.
> Κάποτε οι άνθρωποι σπούδαζαν για να τελειοποιούν τον εαυτό τους. Τώρα σπουδάζουν για να προξενούν τον θαυμασμό των άλλων.
> Η γνώση χωρίς την εμπειρία δεν είναι παρά ένα άχρηστο στολίδι.
> Τρεις είναι οι δρόμοι προς τη σύνεση: ο δρόμος σκέψης ο πιο ευγενικός, ο δρόμος
> Ακόμη και η μικρή ανυπομονησία μπορεί να εμποδίζει στην πραγματοποίηση των μεγάλων στόχων.
> Μια έννοια που έχει τη δύναμη να ρυθμίζει όλη τη ζωή μας: Επιείκεια.
> Όσο πιο αυστηρά και άσπλαχνα κρίνεις τον εαυτό σου, τόσο πιο δίκαια και με επιείκεια θα κρίνεις τους άλλους.
> Ο άνδρας με αρετή είναι απαιτητικός με τον εαυτό του, ενώ ο μικρός άνθρωπος είναι απαιτητικός με τους άλλους.
> Ο άνδρας με αρετή λυπάται πως δεν είναι τέλειος, δεν λυπάται πως δεν είναι διάσημος.
> Εμπειρία: ένα μικρό φανάρι που κρέμεται πίσω από την πλάτη μας και φωτίζει τον δρόμο που έχουμε είδη περάσει.
> Ο ανώτερος άνθρωπος κρίνει τον εαυτό του, ο κατώτερος κρίνει τους άλλους.
> Ο ευγενικός άνδρας πάντα έχει ατάραχη ψυχή. Ο παλιάνθρωπος είναι πάντα γεμάτος έγνοιες.
> Μόνο οι γυναίκες και οι μικροπρεπείς είναι κουραστικοί μες στο σπίτι. Όταν αποκτήσουν οικειότητα μαζί σου, παύουν να συμβιβάζονται. Και όταν τους κρατάς σε απόσταση, γίνονται εκδικητικοί.
> Ξέχνα τις προσβολές, αλλά ποτέ μη ξεχνάς την καλοσύνη.
> Εκείνος που ρίχνει βέλη δεν είναι ακόμη τοξότης κι εκείνος που μιλάει πολύ ακόμη δεν είναι ρήτορας.
> Ο άνθρωπος με αρετή λυπάται που δεν είναι τέλειος, δεν λυπάται που δεν είναι διάσημος.
> Η ευτυχία βρίσκεται μέσα σε όλα τα πράγματα. Φτάνει να ξέρεις πώς να τη βγάλεις.
> Μπορείς να μάθεις την αξία ενός ανθρώπου παρατηρώντας τα ελαττώματά του.»
> Απαίτησε πολλά από τον εαυτό σου και περίμενε λίγα από τους άλλους. Θα γλιτώσεις από πολλές σκοτούρες.
> Καθετί έχει την ομορφιά του, αλλά δεν τη βλέπει ο καθένας.
> Μάταια είναι η εκμάθηση χωρίς σκέψη, επικίνδυνη είναι η σκέψη χωρίς εκμάθηση.
> Κάποτε οι άνθρωποι σπούδαζαν για να τελειοποιούν τον εαυτό τους. Τώρα σπουδάζουν για να προξενούν τον θαυμασμό των άλλων.
> Η μεγαλύτερη μας δόξα δεν είναι ότι δεν πέφτουμε ποτέ, αλλά ότι ξανασηκωνόμαστε κάθε φορά που πέφτουμε.
> Όταν αποφεύγουν τις μακρινές σκέψεις, τότε δε μπορούν να αποφεύγουν τις κοντινές στενοχώριες.
> Η γνώση χωρίς την εμπειρία δεν είναι παρά ένα άχρηστο στολίδι.
> Τρεις είναι οι δρόμοι προς τη σύνεση: ο δρόμος σκέψης ο πιο ευγενικός, ο δρόμος μίμησης ο πιο εύκολος, ο δρόμος εμπειρίας ο πιο δύσκολος.
> Δεν είναι φοβερό αν σας προσέβαλλαν, κορόιδεψαν ή λήστεψαν. Φοβερό είναι αν εσείς δεν μπορείτε να τα ξεχάσετε.
> Ακόμη και η μικρή ανυπομονησία μπορεί να εμποδίζει στην πραγματοποίηση των μεγάλων στόχων.
> Μια έννοια που έχει τη δύναμη να ρυθμίζει όλη τη ζωή μας: Επιείκεια.
> Να παραπονιέσαι για το κακό είναι να το διπλασιάζεις, να γελάς για το κακό είναι να το εξοντώσεις.
> Εάν δε γνωρίζεις λέξεις, τότε με τι άλλο θα γνωρίζεις τον άνθρωπο.
> Ο άνδρας με αρετή είναι απαιτητικός με τον εαυτό του, ενώ ο μικρός άνθρωπος είναι απαιτητικός με τους άλλους.
> Το να υφίστασαι αδικία είναι σοβαρό. Σοβαρότερο, όμως, είναι να συνεχίζεις να το θυμάσαι.
> Αν συναντήσεις έναν άνθρωπο που αξίζει να του μιλήσεις και δεν του μιλήσεις χάνεις τον άνθρωπο.
Αν συναντήσεις έναν άνθρωπο που δεν αξίζει να του μιλήσεις και του μιλήσεις χάνεις τα λόγια σου.
Σοφός είναι εκείνος που δεν χάνει ούτε τον άνθρωπο ούτε τα λόγια του.
Τα Ανάλεκτα (κινεζικά: 論語, πινγίν: Lún Yǔ) είναι μία συλλογή ρήσεων και διαλόγων του Κινέζου στοχαστή και φιλοσόφου Κομφούκιου με τους μαθητές του. Συνιστά ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά γραπτά κείμενα για τη ζωή, τις ιδέες και τη διδασκαλία του, το οποίο άσκησε σημαντική επίδραση στην κινεζική σκέψη. Η καταγραφή του πραγματοποιήθηκε από τους μαθητές τού Κομφούκιου, μετά το θάνατο του, και ολοκληρώθηκε πιθανώς κατά την Περίοδο των Μαχομένων Βασιλείων (5ος αιώνας π.κ.ε. – 221 π.κ.ε.) της Κίνας. Ο τίτλος του έργου συγκροτείται από τα δύο ιδεογράμματα lun (論) και yu (語), τα οποία σημαίνουν εξετάζω, κρίνω ή συζητώ και ομιλία, λέξη ή γλώσσα αντίστοιχα.
Τα Ανάλεκτα μεταφράστηκαν για πρώτη φορά σε δυτική γλώσσα, στα τέλη του 16ου αιώνα, όταν ο Ιταλός ιησουίτης Matteo Ricci, με τη βοήθεια πολυάριθμων συνεργατών, μετέφρασε το κείμενο στα λατινικά, εργασία που ωστόσο δεν δημοσιεύτηκε. Ακολούθησε η μετάφραση των Prosper Intercetta (1625-96) και Ignatius da Casta (1599-1666), η οποία εκδόθηκε το 1697 στο Παρίσι από τον μοναχό Philippus Couplet (1624-92) και έφερε τον τίτλο Confucius Sinarum Philosophus. Ο τίτλος Ανάλεκτα (Analects) χρησιμοποιήθηκε, για πρώτη φορά, από τον Σκώτο ιεραπόστολο James Legge (1815-97) στη μετάφραση που δημοσιεύτηκε το 1861 στα πλαίσια μίας δίγλωσσης έκδοσης, και αποτέλεσε το πρότυπο για τις μεταγενέστερες εκδόσεις. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η μετάφραση του Arthur David Waley (1889-1996), η οποία χαρακτηρίζεται ως λιγότερο επηρεασμένη από τη νεοκομφουκιανική ερμηνεία του κειμένου.
Μετά το θάνατο του Κομφούκιου, οι μαθητές του άρχισαν να καταγράφουν στοιχεία από τις διδασκαλίες του δασκάλου τους, παράδοση που συνεχίστηκε επίσης από τις επόμενες γενιές μαθητών του. Περίπου δύο αιώνες μετά το θάνατό του υπήρχαν δεκάδες κείμενα, τα οποία τελικά συγκεντρώθηκαν και συγκρότησαν, με παραλλαγές, το έργο που είναι σήμερα γνωστό ως τα Ανάλεκτα. Σχετικά με την ιστορική εξέλιξη του περιεχομένου του, έχουν διατυπωθεί πολλές υποθέσεις.
Η παλαιότερη αναφορά στα Ανάλεκτα ως πηγή, χρονολογείται πριν τη δυναστεία Χαν, σε ένα από τα κεφάλαια του Li ji zhu shu, γεγονός που υποδεικνύει πως ένα ομώνυμο κείμενο ήταν ήδη γνωστό την εποχή εκείνη. Ο ιστορικός Σι Μα Τσιέν (Si-ma Quian), στη βιογραφία τού Κομφούκιου, παραθέτει χωρία από τα Ανάλεκτα, χωρίς όμως να μπορεί να επιβεβαιωθεί μέσα από αυτά η ύπαρξη του ίδιου τού έργου. Οι πρώτες πληροφορίες για το έργο, στη μορφή που είναι σήμερα γνωστό, περιέχονται στα Χρονικά της Δυναστείας Χαν (Han Shu) του Παν Κου (Ban Ghu, 32-92 μ.κ.ε.).
Στη βιβλιογραφία του βιβλίου αναφέρονται τρία χειρόγραφα κείμενα, το Κείμενο του Λου (Lu Lun), το Κείμενο του Τσι (Qi Lun) και το Αρχαίο Κείμενο (Gu Lun), αποτελούμενα το καθένα από είκοσι, είκοσι δύο και είκοσι ένα βιβλία αντίστοιχα. Καθώς φαίνεται, οι λόγιοι της εποχής μελετούσαν και ειδικεύονταν σε ένα από τα τρία κείμενα, ωστόσο κατά την ύστερη περίοδο της δυναστείας των Δυτικών Χαν, ο Τσαγκ Γυ (張禹/张禹, Zhang Yu) μελέτησε ταυτόχρονα και συνδύασε τα κείμενα του Λου και του Τσι, επιλέγοντας ορισμένα από τα βιβλία που περιέχονταν σε αυτά. Η μελέτη που ολοκλήρωσε διαμόρφωσε τελικά ένα νέο κείμενο, γνωστό ως Κείμενο του Μαρκήσιου Τσαγκ (Chang He Lun). Τα τρία κείμενα επιμελήθηκε επίσης ο Τσεγκ Συάν (Zheng Xuan, 127-200 μ.κ.ε.), διαμορφώνοντας μία ακόμα εκδοχή του Lún Yǔ, βασισμένη κυρίως στο Κείμενο του Λου και επιλεγμένα τμήματα των υπόλοιπων κειμένων. Η τελική εκδοχή του έργου, όπως είναι γνωστό σήμερα, αποτέλεσε τελικά συνδυασμό των κειμένων των Τσεγκ Συάν και Τσαγκ Γυ.
Τα ερμηνευτικά σχόλια τού Τσεγκ Συάν υπήρξαν σημαντικά όσον αφορά την ανάλυση του έργου και σε αυτά βασίζονταν, μέχρι τη δυναστεία των Ταγκ, όλες οι μεταγενέστερες μελέτες. Τόσο ο Συάν όσο και οι υπόλοιποι από τους πρώτους σχολιαστές του κειμένου περιορίζονταν κυρίως στην επεξήγηση αναφορών σε πρόσωπα, θεσμούς ή ιστορικά γεγονότα, χωρίς να διεισδύουν στη βαθύτερη κατανόηση των δυσκολιών του, με αποτέλεσμα οι πρώτοι ερμηνευτικοί σχολιασμοί να εμφανίζουν περιορισμένο ενδιαφέρον σχετικά με το φιλοσοφικό περιεχόμενο του κειμένου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου