Η χρονιά που μπορεί να σηματοδοτήσει την έναρξη γεωπολιτικών διαδικασιών μέσα από τις οποίες η Ελλάδα θα μπορέσει να μεταβληθεί στην παγκόσμια σκακιέρα και από πιόνι να γίνει... παίκτης
Του Δρ. Κωνσταντίνου Γρίβα*
Η μαύρη τρύπα που δημιούργησε η «αραβική άνοιξη» στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, απειλεί σήμερα να εξελιχθεί σε ένα γεωπολιτικό μέγεθος εχθρικό προς τη Δύση. Την ίδια στιγμή, η ισχύς της Τουρκίας φοβίζει τους Δυτικούς, ενώ οι ΗΠΑ προσανατολίζονται προς τον Ειρηνικό και την Κίνα.
Σε αυτό το νέο ρευστό και επικίνδυνο κόσμο, ο ρόλος της χώρας μας ενδέχεται να ενισχυθεί σημαντικά. Είναι πρόθυμη η Ελλάδα να αξιοποιήσει μία από τις τελευταίες της ευκαιρίες ή θα αφεθεί στην εξόντωση της οικονομικής «διάσωσης»;
Το τέλος του μονοπολικού κόσμου και η γέννηση ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος
Ο εγκλεισμός της ελληνικής οικονομίας στο εξοντωτικό πρόγραμμα «διάσωσης» τα τελευταία χρόνια έχει σκεπάσει από τα μάτια μας τις τεράστιας κλίμακας γεωπολιτικές ζυμώσεις, ανακατατάξεις και μεταβολές που έχουν συμβεί το ίδιο αυτό χρονικό διάστημα στην παγκόσμια σκακιέρα.
Η σημαντικότερη από τις εξελίξεις αυτές είναι ότι, με εξαίρεση την κατά τα άλλα αντι-αμερικανική Ελλάδα, οι υπόλοιπες χώρες του πλανήτη φαίνεται πως έχουν καταφέρει να ξεφύγουν από την συλλογική φαντασίωση του μονοπολικού κόσμου, που υποτίθεται ότι ελεγχόταν ολοκληρωτικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες και αναγνωρίζουν ότι έχουμε περάσει σε έναν πολυπολικό κόσμο. Δηλαδή, σε ένα παγκόσμιο σύστημα όπου αναπτύσσονται ξεχωριστοί πόλοι ισχύος, χωρίς να υπάρχει κάποιος κυρίαρχος.
Όμως το σύστημα αυτό δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί. Είναι υπό διαμόρφωση. Στην πραγματικότητα, σήμερα βρισκόμαστε σε έναν κόσμο ακραίας ρευστότητας, ασάφειας και έντονων αλλαγών και μεταλλάξεων. Το 2014 αναμένεται αυτές οι αλλαγές να εμβαθυνθούν και να επεκταθούν, προσφέροντας και κάποιες ουσιαστικές ευκαιρίες στην Ελλάδα να καταφέρει να ξεφύγει δια της γεωπολιτικής αναβάθμισης από τον ασφυκτικό κλοιό της ευρωπαϊκής οικονομικής «βοήθειας».
Οι ΗΠΑ μετακινούνται προς την Κίνα – Η Ευρώπη αυτοκτονεί
Ειδικότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμένεται να συνεχίσουν τη γεωπολιτική τους μετακίνηση προς τον Ειρηνικό και την Κίνα, όπως είναι ο διακηρυγμένος στόχος του «Δόγματος Ομπάμα» αφήνοντας ένα κενό ισχύος σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρασία.
Παρενθετικά να πούμε ότι το κενό αυτό είναι παντελώς αδύνατο να καλυφθεί από τη Γερμανία ή οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, ενώ κάτι τέτοιο δεν φαίνεται έτσι κι αλλιώς να αποτελεί επιθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ΗΠΑ, αντιθέτως, θα ανησυχούσαν για τη δημιουργία ενός άξονα Μόσχας – Βερολίνου. Όχι βέβαια, ότι υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να προκύψει κάτι τέτοιο.
Στην πραγματικότητα, η Γερμανία –και ολόκληρη η Ευρώπη, εδώ που τα λέμε- επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο την ιστορική ρήση ενός αμερικανού στρατηγού ότι «οι ευρωπαίοι είναι οικονομικοί γίγαντες, πολιτικοί νάνοι και στρατιωτικά με τον πειρασμό να προσθέσουμε και το «γεωπολιτικά κρετίνοι».
Οι Γερμανοί ειδικά και οι Ευρωπαίοι εν συνόλω, φαίνεται πως είναι παντελώς ανίκανοι ακόμη και να αναγνώσουν τις μείζονες γεωπολιτικές αλλαγές στο διεθνές σύστημα και παραμένουν εγκλωβισμένοι με παιδικό πείσμα στη «σταθερότητα του ευρώ» και την «εξυγίανση» των οικονομικών του αμαρτωλού Νότου, τινάζοντας στον αέρα την ό,ποια ευρωπαϊκή ενότητα. Άρα, ίσως το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να περιμένουμε για το 2014 θα είναι μία επίσημη αμφισβήτηση της ενότητας της Ε.Ε., κάτι που ενδέχεται να προκύψει από την αναμενόμενη μεγάλη άνοδο των εθνικιστικών κομμάτων στις επερχόμενες ευρωεκλογές.
Επιπροσθέτως, η «Δυτική Ευρώπη» ως ενιαία γεωπολιτική οντότητα, από το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου μέχρι σήμερα υπάρχει σε έναν θύλακα ασφαλείας που δημιούργησε η αμερικανική ισχύς, η οποία όμως πλέον αποσύρεται από την περιοχή. Όσοι δεν περιορίζονται στις ειδήσεις που προσφέρουν τα ΜΜΕ –πολλώ δε μάλλον τα ελληνικά ΜΜΕ- βλέπουν ότι αυτή η ευρωπαϊκή αποδόμηση ήδη έχει αρχίσει να απασχολεί επιμέρους κέντρα εξουσίας στην Ευρώπη και μέσα στο 2014 πιθανώς να αρχίζουν να εμφανίζονται εκ νέου οι απαρχές «μοναχικών πολιτικών» διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, εκτός του πλαισίου της Ε.Ε. Δηλαδή, κάποια ευρωπαϊκά κράτη ενδέχεται να αρχίσουν να αναζητούν συμμαχίες, συνεργασίες και συζεύξεις με άλλα ευρωπαϊκά και μη κράτη, κατανοώντας ότι θα πρέπει να επιβιώσουν μόνα τους σε έναν εξαιρετικά ρευστό και επικίνδυνο κόσμο, όπου η Ε.Ε. θα είναι πλέον μόνο ένα φάντασμα και η μόνη απτή γεωπολιτική λειτουργίας που θα της έχει απομείνει θα είναι η καταστροφή των οικονομιών του Νότου.
Η «αραβική άνοιξη» και ο μύθος των παντοδύναμων αμερικανών
Ένας ακόμη παράγοντας που αυξάνει τη ρευστότητα στο διεθνές σύστημα είναι η αυξανόμενη γεωπολιτική ασάφεια που έχει προκύψει στη Μέση Ανατολή μετά το αναμενόμενο τέλος των φαντασιώσεων της «αραβικής άνοιξης». Στην περιοχή έχει προκύψει μία γεωπολιτική μαύρη τρύπα, η οποία απειλεί να επεκταθεί περαιτέρω. Μετά δε την υπαναχώρηση των ΗΠΑ από την πρόθεσή τους να επιτεθούν στρατιωτικά στη Συρία, έχουν υποστεί σκληρό πλήγμα οι χιμαιρικές εμμονές στη δυνατότητα της Δύσης εν γένει να ελέγχει δια των όπλων τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή.
Η υποχώρηση στη Συρία και η διαφαινόμενη νίκη του καθεστώτος Άσαντ, ενδέχεται να χαρακτηρίζεται στο μέλλον ως το Στάλινγκραντ των Αμερικανών και της Δύσης, το σημείο αντιστροφής της παλίρροιας. Η ανεμπόδιστη κίνηση της Δύσης προς Ανατολάς και Νότο ενδέχεται να σταματήσει εδώ, όχι μόνο λόγω πολιτικών επιλογών, αλλά και εξαιτίας στρατιωτικής αδυναμίας, κάτι που δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής επαρκώς κατανοητό.
Παρεπιμπτόντως, η επιμονή στην παντοδυναμία των ΗΠΑ και η προσήλωση σε θεωρίες η ουσία των οποίων μπορεί να συμπυκνωθεί στη φράση «όλα στημένα είναι», αποτελούν μία θρησκευτικού τύπου πίστη, που δεν έχει απολύτως καμία σχέση με την πραγματικότητα και πεισματικά επιμένει να συντηρεί το μύθο των «πανίσχυρων Αμερικανών» εις βάρος της κοινής λογικής. Οι θεωρίες αυτές, με ό,τι μανδύα και αν ενδύονται, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ανορθολογικός, δουλοπρεπής και επικίνδυνος φιλο-αμερικανισμός, μια και υπονομεύουν εν τη γενέσει τους πολυπολικές (ή καλύτερα «πολυγαμικές» κατά την ορολογία του Βασίλη Μαρκεζίνη) γεωστρατηγικές επιλογές της Ελλάδας, έτσι ώστε να βρεθεί εν αρμονία με το διαμορφούμενο πολυπολικό κόσμο και να διεκδικήσει με κάποιες πιθανότητες επιτυχίας την επιβίωσή της για τις επόμενες δεκαετίες. Αντιθέτως, συντηρούν την τυφλή παραμονή της Ελλάδας στο αμερικανικό άρμα, το οποίο όμως έχει αποχωρήσει από εδώ και βρίσκεται πλέον στην Κίνα…
Μία επικίνδυνη για τη Δύση Τουρκία
Η μαύρη τρύπα της Μέσης Ανατολής απειλεί να επεκταθεί και να καταβροχθίσει και την Τουρκία. Η τελευταία, εγκλωβισμένη εδώ και καιρό ανάμεσα στις χιμαιρικές της φαντασιώσεις περί αναβίωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στις συγκρούσεις μεταξύ του κοσμικού και του ισλαμικού κομματιού της, τώρα ζει και μία ενδοϊσλαμική σύγκρουση μεταξύ της κυβέρνησης Ερντογάν και του πανίσχυρου Φετουλάχ Γκιουλέν. Εν παραλλήλω, οι πιέσεις από τον κουρδικό παράγοντα αναμένεται να ενισχυθούν μετά και τη δημιουργία ενός δεύτερου de facto κουρδικού κράτους στη Συρία. Είναι πιθανόν μέσα στο 2014 το καθεστώς Ερντογάν, να επιβιώσει ανάμεσα σε αυτές τις συμπληγάδες και δεχόμενο πλέον πιέσεις και εκ τω έσω, να αποφασίσει να επενδύσει στο συνδυασμό του τουρκικού εθνικισμού με τον αντι-αμερικανισμό και να οδηγηθεί σε περαιτέρω σύγκρουση με τις ΗΠΑ.
Το γεγονός ότι η πολυτιμότητα της Τουρκίας για την αμερικανική γεωστρατηγική φαίνεται πως μειώνεται μετά τη, χλωμή έστω, άνοιξη της ιρανο-αμερικανικές σχέσεις με την ενδιάμεση συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, πιθανόν να ενισχύσει αυτό το ενδεχόμενο.
Οι ευκαιρίες της Ελλάδας σε ένα πολυπολικό γεωπολιτικό σύμπαν
Μέσα σε αυτό το ρευστό κόσμο, η Ελλάδα, που πλέον δεν έχει και πολλά πράγματα να χάσει, βρίσκεται ενώπιον ορισμένων εν δυνάμει μεγάλων ευκαιριών.
Πιο συγκεκριμένα, αυτός ο διαμορφούμενος πολυπολικός κόσμος εκτός από ανταγωνιστικός είναι και συνεργατικός. Κάτι που πολλές φορές ακόμη και οι πιο φανατικοί οπαδοί των πολυπολικών – πολυγαμικών πολιτικών έχουν την τάση να ξεχνάνε. Η Ελλάδα μπορεί και οφείλει να το κάνει αν θέλει να επιβιώσει, να μετακινήσει το επίπεδο της συζήτησης με τους Ευρωπαίους, τους αμερικανούς και οποιονδήποτε άλλο, από το χρηματο-οικονομικό επίπεδο, όπου δεν έχει καμία ελπίδα, στο ευρύτερο γεωπολιτικό, όπου έχει σοβαρά πλεονεκτήματα.
Κατ’ αρχάς, με μία Τουρκία που όσο πάει θα μετατρέπεται σε πρόβλημα αντί για στήριγμα για τους Αμερικανούς, ο εν δυνάμει ρόλος της Ελλάδας έτσι κι αλλιώς ενισχύεται σημαντικά. Μάλιστα, δεν είναι εκτός λογικής να υποθέσουμε ότι υπό ορισμένες συνθήκες οι Αμερικανοί θα μπορούσαν να εξετάσουν ακόμη και μία ουσιαστική ενίσχυση των ελληνορωσικών σχέσεων, έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουν τακτικά τη ρωσική ισχύ στο Αιγαίο για την ανάσχεση της Τουρκίας, δεδομένου ότι, όπως είπαμε, η αμερικανική ισχύς έχει μετακινηθεί προς τον Ειρηνικό και το τελευταίο πράγμα που έτσι κι αλλιώς θα ήθελαν οι ΗΠΑ θα ήταν κάποια άμεση αντιπαράθεση με την Τουρκία.
Ακούγεται παρανοϊκό ή ακόμη και κωμικό σε όσους έχουν μάθει να σκέφτονται με τα στερεότυπα ενός διπολικού ή ενός μονοπολικού κόσμου, τα οποία όμως αγνοούν τη δυναμική ενός ρευστού πολυπολικού συστήματος. Και ένα παρόμοιο σύστημα, εν παραλλήλω με τις διαχρονικές στρατηγικές αντιπαλότητες εμπεριέχει και πλήθος τακτικών συνεργασιών και συμμαχιών.
Επιπροσθέτως, η Ρωσία ενδέχεται να εξετάσει τη διαμόρφωση ενός πλαισίου γεωστρατηγικής συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και για την από κοινού αντιμετώπιση της Κίνας. Άρα ο ρόλος μίας «μεταλλακτικής» χώρας, όπως είναι η Ελλάδα, ενισχύεται σημαντικά.
Τα ελληνικά ενεργειακά κοιτάσματα
Σε κάθε περίπτωση, η ασαφής κατάσταση στις αραβικές χώρες και στην Τουρκία, ενισχύει τον εν δυνάμει ρόλο της Ελλάδας. Ιδιαίτερα δε ενισχύεται ο γεωπολιτικός ρόλος των Ελληνικών ενεργειακών κοιτασμάτων, ακόμη κι αν αυτά αποδειχθούν στο μέλλον ότι είναι μικρότερα από ότι σήμερα πιστεύεται. Συγκεκριμένα, ένα μονοπολικό διεθνές ενεργειακό σύστημα που βασίζεται στους υδρογονάνθρακες της Μέσης Ανατολής, αποτελεί γεωπολιτική ανωμαλία σε ένα πολυπολικό σύστημα ισχύος. Κατά συνέπεια, πρέπει να σπάσει σε πολλά κομμάτια. Πρέπει, δηλαδή, να μεταβούμε σε έναν κόσμο ενεργειακών περιφερειών. Μία από αυτές μπορεί να είναι η Ανατολική Μεσόγειος και πολύ δύσκολα οι ΗΠΑ θα ήθελαν η περιφέρεια αυτή να ελέγχεται από τους Τούρκους, οι οποίοι μόνο και μόνο εκ του γεγονότος ότι αποτελούν μία εξελισσόμενη αυτόνομη δύναμη σε έναν πολυπολικό κόσμο, δηλαδή έναν εν δυνάμει αντίπαλό τους, δεν θα πρέπει να αποκτήσουν τα κοιτάσματα αυτά.
Επίσης, οι στρατιωτικά ανύπαρκτοι Ευρωπαίοι ίσως αρχίσουν μέσα στο 2014 να κατανοούν ότι η υποτιθέμενη οικονομική «ισχύς» τους δεν μπορεί να τους προσφέρει σπουδαίες υπηρεσίες σε περίπτωση ξεσπάσματος κάποιας κρίσης στον ενεργειακό ταμιευτήρα, τη Μέση Ανατολή, τη στιγμή που η αμερικανική στρατιωτική ισχύς είναι αμφίβολο ότι θα σπεύσει να τους βγάλει από τη δύσκολη θέση, δεδομένου ότι αυτή έχει μετακινηθεί στην Άπω Ανατολή, ενώ ταυτοχρόνως η επέκταση του σχιστολιθικού φυσικού αερίου θα έχει ενισχύσει την ενεργειακή αυτονομία των ΗΠΑ, άρα θα έχει μειώσει την εξάρτησή τους από τη Μέση Ανατολή. Κατά συνέπεια, είναι ζωτικό συμφέρον των ευρωπαίων να επιδιώξουν την ανάπτυξη ενεργειακών ταμιευτήρων μέσα στην Ε.Ε. Εκτός, φυσικά, κι αν θέλουν να εντείνουν την ενεργειακή τους «ομηρία» (όπως την αντιλαμβάνονται οι δυτικοί) από τη Ρωσία.
Με άλλα λόγια, η σημασία των ενεργειακών κοιτασμάτων της Ελλάδας, έστω κι αν αυτά είναι μικρά, είναι μεγάλη για τη γεωπολιτική επιβίωση της Ευρώπης. Σε αντίθεση με τις τρέχουσες θεωρίες συνωμοσίας, με γεωπολιτικά και όχι με χρηματο-οικονομικά κριτήρια, τα κοιτάσματα αυτά θα πρέπει να τα εκμεταλλευθεί μία ευημερούσα και ισχυρή Ελλάδα που θα είναι σε θέση να τα προστατεύσει και να έχει προοπτική μακροημέρευσης μέσα στην Ε.Ε.
Μία χρεοκοπημένη, κατεστραμμένη, τριτοκοσμική Ελλάδα, δεν μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο. Βέβαια, μπορεί κάποια από τα κοιτάσματα αυτά να περάσουν για ένα κομμάτι ψωμί στα χέρια ξένων, αλλά θα είναι «αρπαχτές», όχι μακρόπνοες γεωπολιτικές κινήσεις.
Ζώντας σε έναν «επίπεδο» κόσμο
Φεύγοντας, τώρα, από τη Μέση Ανατολή και πηγαίνοντας στην παγκόσμια σκηνή, η άνοδος της Κίνας αναμένεται να ενισχύσει τις εντάσεις με όλες σχεδόν τις γειτονικές της χώρες, αλλά και να αυξήσει τις πιέσεις των ΗΠΑ προς αυτή. Κατά συνέπεια, η ενίσχυση της ισχύος της Κίνας αναμένεται να δημιουργήσει μέσα στο 2014, κατά φαινομενικά παράδοξο τρόπο, αύξηση της ανασφάλειάς της, δεδομένου ότι θα ενταθούν οι προσπάθειες για γεωστρατηγικό της περιορισμόμ, απειλώντας για παράδειγμα, άμεσα ή έμμεσα, τις ενεργειακές ροές προς τα εδάφη της.
Κατά συνέπεια, ακόμη και η μακρινή Κίνα ενδέχεται να επιδιώξει για γεωπολιτικούς λόγους να ενισχύσει τις θέσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια, δημιουργώντας μία πλανητική αρχιτεκτονική συμμαχιών και συνεργασιών που θα περιορίσει τη δυνατότητα των εχθρών της να της ασκούν πιέσεις.
Τέλος, στην παγκόσμια σκακιέρα ενδέχεται να επανεμφανιστούν με αυτόνομη πολιτική μεσαίες δυνάμεις, όπως είναι η Ιαπωνία, οι οποίες λειτουργώντας στο πλαίσιο ενός «επίπεδου κόσμου», ενός παγκοσμιοποιημένου γεωπολιτικά κόσμου, θα επιδιώξουν να αναπτύξουν πλανητικής κλίμακας οικοδομήματα συνεργασιών, ώστε να εξασφαλίσουν τα ζωτικά τους συμφέροντα.
Αναφέραμε ειδικά την Ιαπωνία, δεδομένου ότι αυτή δεν μπορεί πλέον να παραμένει υπό την φτερούγα των ΗΠΑ, μια και οι πιέσεις της Κίνας προς αυτή εντείνονται, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες σε καμία περίπτωση δεν θα εμπλακούν σε μία πρόωρη κλιμάκωση της έντασης στις σινο-αμερικανικές σχέσεις για να καλύψουν ιαπωνικά συμφέροντα.
Άρα, η Ιαπωνία οφείλει να ακολουθήσει μία μοναχική πορεία στο διεθνές σύστημα και αυτό σημαίνει συμμαχίες και συνεργασίες σε ολόκληρη τη γήινη επιφάνεια. Ιδιαίτερα με χώρες που κατέχουν (ή ενδέχεται να κατέχουν) ενεργειακά κοιτάσματα και αποθέματα πρώτων υλών, στοιχείο κρίσιμης σημασίας γι αυτήν, που στερείται παρόμοιων πόρων.
Με άλλα λόγια, υπάρχει πεδίο δράσης σε αυτόν τον ρευστό και επικίνδυνο κόσμο που βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Αρκεί οι ελληνικές ελίτ (πολιτικές και θεσμικές) να μπουν κάποια στιγμή στον κόπο να αναγνώσουν ρεαλιστικά το διεθνές σύστημα και να πάψουν να ζουν βολικά σε φανταστικούς κόσμους, που μπορεί να είχαν κάποιο νόημα είκοσι, δέκα ή πέντε χρόνια πριν, αλλά είναι εκτός πραγματικότητας σήμερα και, κυρίως, να αποφασίσουν να κάνουν κάτι πέραν του να διαπραγματεύονται πόσο θα διαρκέσει ο στραγγαλισμός της Ελλάδας από τους οικονομικούς «διασώστες» της.
* Ο δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και τις Γεωγραφίας και Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Πηγή «Επίκαιρα»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου