5.22.2012

Μάγοι και Κατάρες στην Αρχαία Ελλάδα


Κατάρες, ομοιώματα, ερωτικά φίλτρα, φυλακτά, δεισιδαιμονίες, μαντζούνια, μαγγανείες. Οι μελέτες φέρνουν στο φως εντυπωσιακά στοιχεία για τη μαγεία ως φαινόμενο και νοοτροπία στην αρχαιότητα. Δυστυχώς οι πρακτικές της μαγγανείας συνεχίζονται μέχρι σήμερα στον «πολιτισμένο» τεχνολογικό, ορθολογιστικό κόσμο μας, όχι από τίποτε περιθωριακούς τύπους, αλλά από φαινομενικά σοβαρούς, ερευνητές του αγνώστου ή του μεταφυσικού, της μαγείας ή του φανταστικού. Μαντζούνια, σύμβολα, λιβάνια, λάδια, ψυχικές επιθέσεις, κατάρες, χίλιες δυο μαγγανείες, πάντα με το προσωπείο της αυθεντίας.


«Αναθέτω στη Δήμητρα και την Κόρη αυτόν που με κακολόγησε ισχυριζόμενος ότι κάνω δηλητήρια κατά του άντρα μου. Να ανεβεί κι αυτός κι όλο του το σόι στο ιερό της Δήμητρας καιόμενος και ομολογώντας και να μην τον σπλαχνιστούν ούτε η Δήμητρα ούτε η Κόρη ούτε οι άλλοι θεοί».

«Αφέντη Ποσειδώνα,σου παραδίδω τον άντρα που έκλεψε τον σόλιδο και έξι νομίσματα του Μουκόνιου. Μακάρι να πιεις και να πάρεις το αίμα του κλέφτη,αφέντη Ποσειδώνα».

«Καταδέω τον Σμινδυρίδην προς τον Ερμήν τον Εριόνιον και προς την Περσεφόνην και προς την Λήθη. Καταδέω τον νου του,τη γλώσσα του,την ψυχή του και όσα κάνει εναντίον μου σε σχέση με τη δίκη που ο Σμινδυρίδης έχει ξεκινήσει εναντίον μου».

Αιώνες πριν, το αρχαιοελληνικό παρελθόν δεν περιελάμβανε μόνο τη δημιουργία έργων υψηλής τέχνης και την ανάπτυξη της φιλοσοφικής σκέψης, είχε και μια λιγότερο λαμπερή πλευρά. Στην καθημερινή ζωή και στον αγώνα για την επιβίωση οι δεισιδαιμονίες κατείχαν σοβαρή θέση. Η μαγεία δεν ήταν άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα, το αντίθετο. Μπορεί να ήρθε από την Ανατολή, μπορεί να διαποτίστηκε από το ελληνικό πνεύμα, ταυτόχρονα όμως παρέμεινε αυτό που ήταν: μαγεία. Οσο για τις λέξεις «Αμπρα κατάμπρα» που όλοι κάποτε έχουμε χρησιμοποιήσει, υποψιάζεται κανείς ότι ανάγονται σε αρχαίους μαγικούς λόγους όπως το όνομα του δαίμονα Αβρασάξ και η παλινδρομική φράση «ΑΒΛΑΝΑΘΑΝΑΛΒΑ»;

Για ένα διεφθαρμένο άτομο λένε ότι είναι «εξώλης και προώλης», κάτι το οποίο όμως αποτελεί παρεφθαρμένη μορφή μιας στερεότυπης φράσης που εμφανίζεται σε αρχαίες κατάρες. Ενώ αν κάποιοι έχουν βρεθεί στον έβδομο ουρανό, ας γνωρίζουν ότι πρόκειται για κατάλοιπο της αρχαίας αντίληψης περί επτά ουρανών, η οποία επίσης ανάγεται στην αρχαία μαγεία. Η επιβίωση αυτών των φράσεων στη νεοελληνική γλώσσα, δηλωτική της σημασίας που είχε στην αρχαιότητα η μαγεία ως φαινόμενο και νοοτροπία, είναι ένας από τους λόγους που έχει ωθήσει τη σύγχρονη έρευνα στη μελέτη του αντικειμένου. Όπως συνέβη με τον κύκλο ομιλιών με θέμα «Η μαγεία στην αρχαία Ελλάδα», ο οποίος διοργανώθηκε από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών σε επιμέλεια της δόκτορος Αφροδίτης Αβαγιανού και με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων στο πεδίο της αρχαίας ελληνικής θρησκείας.

«Σύντομα κείμενα, γραμμένα στη μεγάλη πλειοψηφία τους σε μολύβδινα πινακίδια τοποθετημένα σε τάφους συνήθως οργισμένων νεκρών, “άωρων και βιαιοθανάτων”, δηλαδή προσώπων που είχαν πεθάνει πριν από την ώρα τους και με βίαιο τρόπο, είναι τα μαγικά κείμενα της αρχαιότητας,γνωστά ως κατάδεσμοι» λέει ο καθηγητής στο Αll Souls College της Οξφόρδης κ. Αγγελος Χανιώτης. Προσθέτοντας πως η κατάδεση- δηλαδή το δέσιμο του αντιπάλου και η παράδοσή του στην επενέργεια των καταχθόνιων δυνάμεων- συνδεόταν με διάφορες τελετουργίες. H επιλογή του μολύβδου σαν το μέσο που θα φέρει την κατάρα δεν είναι τυχαία, αφού πρόκειται για ένα βαρύ, ψυχρό και γκρίζο μέταλλο που συνδέεται και με τον πλανήτη Κρόνο.

Η κατασκευή ομοιωμάτων του αντιπάλου, η λεγομένη καταπασσάλευση- και το κάρφωμά τους, το κλείσιμό τους σε ομοιώματα φερέτρων, η απαγγελία μαγικών εκφράσεων και η τελετουργική εναπόθεση του καταδέσμου σε τάφους ή σε άλλες εισόδους του κάτω κόσμου, για παράδειγμα σε πηγάδια, ανήκαν σε αυτές. Σήμερα αν επισκευφθείτε το μουσείο του Κεραμεικού στην Αθήνα θα δείτε τέτοια παραδείγματα.

Οι υποχθόνιοι θεοί Εκάτη, Ερμής, Περσεφόνη, Δήμητρα, Ερινύες και γενικά οι δαίμονες του Κάτω Κόσμου ήταν αυτοί που επικαλούνταν οι κατασκευαστές των καταδέσμων.

Όσο για τους λόγους προσφυγής στη μαγεία ήταν πολλοί, με το ερωτικό πάθος να κυριαρχεί- ο Σωκράτης ωστόσο ειρωνευόταν τις γυναίκες που χρησιμοποιούσαν γοητείες αγάπης, φίλτρα, επωδές και ίυγγες, δηλαδή το πτηνό σουσουράδα δεμένο σε έναν τροχό τον οποίο περιέστρεφαν-, αλλά χωρίς να υπολείπεται και η αντιπαλότητα σε προσωπικό ή κοινωνικό επίπεδο.  Είτε προς το ίδιο είτε προς το αντίθετο φύλο, ο σκοπός όσων χρησιμοποιούσαν την ερωτική μαγεία ήταν να φέρουν στην αγκαλιά τους το πρόσωπο που τους ενδιαφέρει, αλλά και να κάνουν κακό σε όσους στέκονται εμπόδιο μεταξύ αυτών και του προσώπου που ήθελαν.

Οι μάγοι: Εικόνα 2 Ελεφάντινη σφραγίδα με τρεις σκορπιούς. Φυλακτό αποτροπαϊκό (2000- 1800 π.Κ.Ε.) 3 Φιδόμορφο βραχιόλι από τη Ρήνεια (1ος αιώνας π.Κ.Ε.), αιτία κατάρας εναντίον αυτών που το έκλεψαν.  4 Ανάγλυφο με παράσταση ζωόμορφων φτερωτών φαλλών και επιγραφή «τούτο εμοί και τούτο σοι».

Ποιοι ήταν όμως οι μάγοι; Ήταν μία εκ των έξι φυλών των Μήδων, όπως επεξηγεί η ιστορικός- βυζαντινολόγος δόκτωρ Αναστασία Βακαλούδη. «Θεωρείται ότι οι Ελληνες μπορεί να τους γνώρισαν ως θρησκευτικούς αξιωματούχους στον στρατό του Κύρου και να κατονόμασαν γενικά με τον όρο “μαγεία” την ακατανόητη γι΄ αυτούς γλώσσα, τις παράξενες πρακτικές που χρησιμοποιούσαν και βέβαια την ενασχόλησή τους με τις απόκρυφες τέχνες.

Όταν οι Έλληνες γνώρισαν τους μάγους,τον 6ο αιώνα π.Κ.Ε., εποχή των Αχαιμενιδών, είχαν το όνομα “Μαγουσαίοι” και ισχυρίζονταν ότι ήταν απόγονοι των Μάγων ιερέων του ιδρυτή της περσικής πυρολατρίας Ζωροάστρη (άλλωστε και οι Πέρσες ονομάζονταν Μαγώγ)» λέει η ίδια. την πορεία όμως οι Μαγουσαίοι διαφοροποιήθηκαν, με σημαντικότερη απόκλιση την καλλιέργεια της λατρείας και των θεών του Κακού, ενώ ήταν οι πρώτοι οι οποίοι συστηματοποίησαν την τέχνη της επίκλησης των κακοποιών δαιμόνων με «επωδές». Δαίμονες «υπήρχαν» στην αρχαιότητα ήδη από τη Μινωική και τη Μυκηναϊκή εποχή. (Η λέξη προέρχεται από το ρήμα δαίω και δαίνυμι και σημαίνει ο διανέμων, ορίζων τις τύχες των ανθρώπων.)

Στον Ομηρο η ίδια λέξη σήμαινε μία θεϊκή, άγνωστη και απρόσωπη δύναμη τόσο ισχυρή ώστε να προκαλέσει εντυπωσιακά φαινόμενα, ενώ στην αρχαία ελληνική θρησκεία και σύμφωνα με τον Ησίοδο οι δαίμονες ήταν θεότητες μεταξύ των θεών και των ανθρώπων.


Η Εκάτη: Εικόνα 5- Ελεφάντινη σφραγίδα σε σχήμα μύγας, αποτροπαϊκής σημασίας (Φουρνί Αρχανών,2000-1800 π.Κ.Ε.) 6- Χάλκινα ομοιώματα σκανίου (Δήλος,1ος αιώνας π.Κ.Ε.). ανδρών από τη Δήλο και μολύβδινοι τροχοί (1ος αιώνας π.Κ.Ε.) για να «δεθούν» εραστές, 7- Προβασκάνιο από τη Ρήνεια,που παριστάνει δύσμορφο ιθυφαλλικό άνδρα μεταφέροντα τον τεράστιο φαλλό του επί τροχού.

Δίπλα στους Ολύμπιους θεούς άλλωστε άρχισαν σιγά σιγά να κερδίζουν έδαφος και κατώτερες θεότητες, δημιουργήματα της λαϊκής πίστης, με ιδιαίτερη την περίπτωση της Εκάτης, υποχθόνιας θεάς, της οποίας η λατρεία έλαβε μεγάλη έκταση. «Η Εκάτη έγινε δημιουργός και υποκινήτρια κάθε είδους φρικώδους φαντασίωσης. Εκεί όπου υποχωρούσαν με τρόμο οι ουράνιοι θεοί και δαίμονες εκείνη βρισκόταν στο στοιχείο της.Πριν από κάθε εμφάνισή της ακούγονταν ουρλιαχτά σκύλων,βροντές και φοβερή βοή. Κατόπιν εμφανιζόταν εκείνη ξαφνικά στον άνθρωπο,για να του προξενήσει κακό,με τρομακτικές μορφές,όπως πελώριας γυναίκας με φίδια αντί για μαλλιά κρατώντας πυρσό στο ένα χέρι και ξίφος στο άλλο» σημειώνει η κυρία Βακαλούδη.

Τον 4ο αιώνα π.Κ.Ε. η θεωρία του Πλάτωνα περί των δαιμόνων, τους οποίους θεωρούσε κάτι μεταξύ θνητού και αθανάτου και με αποστολή να μεταφράζουν τις θελήσεις των θεών στους ανθρώπους αλλά και να μεταφέρουν τις επικλήσεις των τελευταίων προς τις θεότητες, υπήρξε καθοριστική για την κυριάρχηση της λατρείας των δαιμόνων στην Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης εξάλλου έβλεπε την περσική μαγεία ως φιλοσοφία, όπως επίσης τις θεωρίες των Βαβυλωνίων, των Ασσυρίων και Χαλδαίων, των γυμνοσοφιστών των Ινδιών και άλλων. Σημειώνεται ωστόσο ότι και οι δύο εξέφραζαν την αποστροφή τους για τη μαύρη μαγεία που στόχευε στη βλάβη και στον θάνατο των ανθρώπων. Εξάλλου τα εγκλήματα μαγείας και φαρμακείας τιμωρούνταν πολύ αυστηρά από την πολιτεία.


Τα φυλακτά: Εικόνα. Χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι με πομπή λεοντοκέφαλων δαιμόνων (Τίρυνθα,15ος αιώνας π.Κ.Ε.). Οι πλέον φημισμένες μάγισσες φαρμακίδες στην Ελλάδα ήταν Θεσσαλές, οι οποίες θεωρούνταν ότι είχαν τη δυνατότητα να κατεβάζουν τη Σελήνη από τον ουρανό και να τη φυλακίζουν ή να προκαλούν έκλειψη Ηλίου! Δεν είναι περίεργο λοιπόν που όλοι κατέφευγαν σε φυλακτά για να τους προστατεύουν από το Κακό. Ειδική ομάδα φυλακτών εξάλλου υπήρχε για την προστασία των γυναικών από ασθένειες, οι οποίες προκαλούνταν λόγω, υποτίθεται, μετακινήσεων της μήτρας. Τα συγκεκριμένα φυλακτά λοιπόν, αποτροπαϊκά του κακού, εξόρκιζαν τη μήτρα να μείνει στη θέση της: «μένειν επί τω τόπω». Και «είναι μάλλον περιττό να αναφέρω σε ποια σύγχρονη έκφραση διαιωνίζεται ο εξορκισμός “έλα μήτρα στον τόπο σου”» σημειώνει ο κ. Χανιώτης.

Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούσαν οι κατάδεσμοι μεταξύ αντιδίκων στο δικαστήριο όπου οι κατάρες έρχονταν επομένως ως αρωγοί της προσδοκίας για δικαιοσύνη.Ενδιαφέρον έχει, όπως επισημαίνει ο κ. Χανιώτης, ότι αρχικώς καμία από αυτές τις τελετουργίες δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο. Κάτι που άρχισε να αλλάζει από την Κλασική εποχή με τον Ευριπίδη να είναι ο πρώτος που διακρίνει την καθαρότητα του σώματος από την καθαρότητα της ψυχής. «Τα χέρια μου είναι καθαρά μα η ψυχή μου έχει μίασμα» όπως λέει χαρακτηριστικά η Φαίδρα στον Ιππόλυτο. Οι λόγοι αλλαγής της νοοτροπίας δεν ήταν ωστόσο θρησκευτικοί αλλά κοινωνικοί.

Άλλη μία ιδιαίτερη κατηγορία κατάρων είναι αυτές που έχουν βρεθεί σε μικρά μολύβδινα ελάσματα στον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας και αφορούν την απόδοση των αθλητών στα διάφορα αγωνίσματα. Πολλά από αυτά έχουν βρεθεί στο γυμνάσιο και στον ιππόδρομο κάτω από το έδαφος. Οι αντίπαλοι αθλητές, αλλά θα προσθέσω και άλλοι που μπορεί να είχαν συμφέρον (όπως στοιχήματα) έγραφαν κατάρες στα ελάσματα για να προκαλέσουν κάποιο ατύχημα στον αντίπαλό τους ή στα άλογά του την μέρα των αγώνων και κατόπιν τα έθαβαν στον αγωνιστικό χώρο.

Από τα τέλη του 7ου αιώνα π.Κ.Ε. ο Δράκων έχει κάνει τη διάκριση μεταξύ του φόνου εκ προμελέτης και του φόνου εξ αμελείας και σιγά σιγά η ικεσία γίνεται ισχυρή όταν συνοδεύεται με το επιχείρημα της δικαιοσύνης. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όμως η μαγεία ουδεμία είχε σχέση με το δίκαιον. Διατηρώντας έναν δικό της χώρο μέσα στις λαϊκές παραδόσεις κατόρθωσε να επιζήσει και στην εποχή του Χριστιανισμού αναπροσαρμοζόμενη κάθε φορά στις νέες συνθήκες. Η κυριότερη μορφή κατάρων κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων του Χριστιανισμού είναι αυτές που συναντάμε σε επιταφίους, όπου ο νεκρός προειδοποιεί, αλλά και συχνά καταριέται όποιον θα διαταράξει τον «ύπνο» του για να χρησιμοποιήσει στο μέλλον τον δικό του τάφο.


Πηγή: http://www.logioshermes.blogspot.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...