Περισσότερα από 500 αρχαία αντικείμενα, από αγγεία και σκεύη ως περίτεχνα κοσμήματα, παρουσιάζονται στο Κυκλαδικό Μουσείο.
Ένας φιλάρεσκος και καλόγουστος γυναικείος κόσμος στην αυγή της Ιστορίας.
«...οι γυναίκες αυτές φροντίζουν ιδιαίτερα τα σώματά τους και γυμνάζονται συχνά, άλλοτε μόνες τους και άλλοτε μαζί με τους άνδρες, γιατί δεν τους φαίνεται αισχρό να τις βλέπει κανείς ολόγυμνες...
Μάλιστα, όταν δειπνούν, δεν ξαπλώνουν στα ανάκλιντρα μαζί με τους άνδρες τους, αλλά με όσους τύχει να παρευρίσκονται στο δείπνο. Και οι Τυρρηνοί αναθρέφουν τα νεογέννητα παιδιά τους χωρίς να ξέρουν ποιοι είναι οι πατεράδες τους».
Στον 4ο π.Χ. αιώνα ο ιστορικός Θεόπομπος από τη Χίο καταγράφει, όχι χωρίς έκπληξη, τα έθιμα των Τυρρηνών, δηλαδή των Ετρούσκων. Εχοντας μεγαλώσει, όπως όλοι στον ελλαδικό χώρο, με τον Ομηρο στο προσκεφάλι, δεν μπορεί να μη θυμηθεί την πιστή Πηνελόπη, που για χρόνια περίμενε τον Οδυσσέα από την Τροία εφευρίσκοντας τεχνάσματα για να αποφύγει τους πιεστικούς μνηστήρες και φυσικά όλες τις ανώνυμες γυναίκες της πατρίδας του, που έμεναν κλεισμένες στο σπίτι. Στη Μεσόγειο της αυγής της Ιστορίας και ως τον 5ο π.Χ. αιώνα κάθε λαός κρατούσε ισχυρές τις παραδόσεις, που ήδη από την Προϊστορία είχαν διαμορφωθεί στις κλειστές κοινωνίες, ιδιαίτερα όσον αφορά τη γυναίκα.
Αλλά πώς γίνεται οι αρχαιολόγοι να βρίσκουν τάφους γυναικών γεμάτους με κοσμήματα, σύμβολα εξουσίας και λατρευτικά αντικείμενα; Ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες που ξεχώριζαν και απολάμβαναν τον σεβασμό ακόμη και μετά θάνατον σε έναν καθαρά ανδροκρατούμενο κόσμο; Και ποια ήταν η συμμετοχή τους στην ανάπτυξη του αρχαίου μεσογειακού πολιτισμού;
Ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να δώσει απάντηση η έκθεση «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας» που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αφού όμως πρώτα μας θαμπώσει με τον πλούτο και την πολυτέλεια των αρχαίων αντικειμένων που ήρθαν από την Κύπρο, την Ιταλία και πολλά ελληνικά μουσεία, 24 μοναδικά σύνολα τέχνης και αξίας. Η έκθεση άλλωστε συνιστά ένα τόλμημα του Μουσείου στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, μια νότα αισιοδοξίας ότι ο πολιτισμός καλά κρατεί, παρά τις δυσκολίες.
Τα πρόσωπα
Γυναίκες της αρχαιότητας υπαρκτές, που τα οστά τους βρέθηκαν καλυμμένα εξ ολοκλήρου από τα κοσμήματα που φορούσαν εν ζωή, τα χρυσοκέντητα ενδύματα, τα δηλωτικά της ιδιότητάς τους σύμβολα, τα προσωπικά τους αντικείμενα, ακόμη και τα φιαλίδια με τα αρώματα που έλουζαν το σώμα τους συναγωνίζονται στις αίθουσες του μουσείου. Μερικές μάλιστα ταυτίζονται κιόλας, όπως σημειώνει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του μουσείου. Είναι η «δική» μας «Δέσποινα των Αιγών» από τη Μακεδονία του 500-490 π.Χ., που οι αρχαιολόγοι θεωρούν πιθανό να ήταν μια πραγματική πριγκίπισσα από τη Λυδία, την οποία η περσική αυλή έδωσε νύφη στον βασιλιά Αρχέλαο σχεδιάζοντας πολεμικές συμμαχίες λίγο πριν από την περσική εκστρατεία στην Ελλάδα.
Στην τάξη των πεντακοσιομέδιμνων, την πλουσιότερη της Αθήνας, ανήκε κατά πάσα πιθανότητα η λεγόμενη «Εύπορη Αθηναία», μια γυναίκα 30 ετών που πέθανε στον ένατο μήνα της κύησης κάπου στον 9ο π.Χ. αιώνα. Και δεν αποκλείεται, όπως λέει η μελέτη των ευρημάτων, να ήταν η γυναίκα του Αρίφρωνος, βασιλιά της Αθήνας. Χαραγμένο εξάλλου πάνω σε ασημένια αγγεία που βρέθηκαν στον θάλαμο του τάφου της στο Τσερβετέρι, κοντά στη Ρώμη, ήταν το όνομα της Λαρθίας. Μαζί με το πατρωνυμικό της, Larthia Velthurus, τα ευρήματα οδηγούν στην ταύτιση μιας ετρούσκας πριγκίπισσας του 7ου π.Χ. αιώνα.
Το κόσμημα
Πριγκίπισσες αληθινές ή αρχόντισσες, γυναίκες με κύρος γένους ή γνώσεων, ιέρειες, θεραπεύτριες, μπορεί και μάγισσες, ήταν οι ξεχωριστές γυναίκες αυτών των αιώνων. Χαλκοφορούσες ήταν οι πρώιμες πριγκίπισσες-ιέρειες της Βεργίνας του 9ου π.Χ. αιώνα. Συγκρατούσαν το φόρεμά τους με πόρπες από σειρές αέναων κύκλων και μερικές φορές τις συνόδευε ένας μικρός χάλκινος τροχός που περνούσε σε κορδόνι και περιστρεφόταν, μια συσκευή απαραίτητη για ερωτικά μάγια.
Πέντε γενιές αργότερα το ίδιο χαλκοφορούσες ήταν και οι γυναίκες της Οινωτρίας στη Νότια Ιταλία, με σκουφάκια που είχαν χάλκινους ήλους, σπείρες και οκτόσχημες πόρπες. Χαλκό, χρυσό, ασήμι και ημιπολύτιμους λίθους, κυρίως όμως κεχριμπάρι, αγαπούσαν πάνω απ' όλα οι πριγκίπισσες της Τοσκάνης και της Ετρουρίας. Πέτρα μαγική, φυσικό θεραπευτικό για κάθε ασθένεια, που έγινε ενώτια, περιδέραια, περίαπτα - φυλακτά και ζώνες. Τον χρυσό λάτρεψαν όμως οι αρχόντισσες της Μακεδονίας από το Αρχοντικό, τη Σίνδο ή τις Αιγές, το ίδιο και η ιέρεια της Ελευσίνας αλλά και η εικοσάχρονη πριγκίπισσα που πέθανε στη γέννα από την Ελεύθερνα της Κρήτης.
Η φορεσιά
«Και θεϊκά ρούχα εφόρεσε, φασμένα από την Αθηνά / με περισσά κεντίδια και με χρυσές στο στήθος της/ στερέωσε καρφίτσες. Κι εζώστηκε τη ζώνη της / που τη στόλιζαν φούντες περισσότερες από εκατό/ και σκουλαρίκια πέρασε στα τρυπημένα αυτιά της / τρίπτερα που η χάρη τους στραφτάλιαζε περίσσια / και πέπλο φόρεσε μαζί απ' τη κορφή ως τα πόδια…». Αυτά αναφέρει ο Ομηρος ζωγραφίζοντας κυριολεκτικά τη φορεσιά της Ηρας, που στολίζεται για να σαγηνεύσει τον Δία. Κάπως έτσι ήταν και τα ενδύματα των πριγκιπισσών, στερεωμένα με χρυσές παραμάνες και με ραμμένα πάνω τους χρυσά κοσμήματα.
Μεγάλη κατηγορία αποτελούν τα αντικείμενα συμβολικού χαρακτήρα, συχνά με δυσδιάκριτο νόημα για τους αμύητους, που σηματοδοτούν όμως διαφορετικούς κόσμους, από την κοινωνική ζωή ως τη μαγικο-θρησκευτική σφαίρα. Οπως ο χάλκινος διπλούς πέλεκυς της Δέσποινας των Αιγών που, στερεωμένος σε ξύλινο στέλεχος, λειτουργούσε ως σκήπρο παραπέμποντας σε θυσιαστική τελετή. Επίσης οι φιάλες, κυρίως γυάλινες, που βρίσκονται σε πολλούς τάφους και έχουν καθαρά σπονδική χρήση. Ακόμη, οι μικρογραφικοί θρόνοι από την Ελλάδα και την Ιταλία - για πρώτη φορά εκτός Ιταλίας θα παρουσιαστεί και ο περίφημος ξύλινος θρόνος της νεκρής πριγκίπισσας από ταφή στο Verruchio. Αλλά και τα χρυσά κοσμήματα-εγκόλπια από την αρχαία Ελεύθερνα με κρανοφόρους πολεμιστές και ηλιακό δίσκο στο κέντρο τους, που δηλώνουν λατρεία η οποία σχετίζεται με τον Κρηταγενή Δία.
Σε 24 ενότητες
Περισσότερα από 500 είναι τα αρχαία αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση, σε ενότητες που αναλογούν σε κάθε μία από τις 24 ταφές. Από τα χάλκινα, φαγεντιανά και πήλινα αγγεία και σκεύη ως τα μικρά κουταλάκια για επάλειψη καλλυντικών, από τα ελεφαντοστέινα ειδώλια και τον άπειρο αριθμό περίτεχνων κοσμημάτων κάθε είδους (πόρπες, καρδιοφύλακες, ενώτια, περικάρπια και περιβραχιόνια, περιδέραια, σφηκωτήρες για τα μαλλιά, ζώνες ως τις χρυσές μάσκες που κάλυπταν το πρόσωπο) και από κάθε πολύτιμο υλικό (χρυσό, άργυρο, χαλκό, φαγεντιανές ψήφους, χάντρες από ημιπολύτιμους λίθους, αμέθυστο, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, κεχριμπάρι, αιγυπτιακό μπλε, φαγεντιανή), όλα με εξαιρετικές τεχνικές χρυσοχοΐας και αργυροχοΐας (με περίτμηση, με κοκκίδωση, σκυφωτά, πλακέ, συρμάτινα), είναι ένας ολόκληρος κόσμος τέχνης και πλούτου, δόξας, ιδεών και πίστεων από γυναίκες που έζησαν στην αυγή της Ιστορίας.
Η έκθεση διοργανώνεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΔΜΕΕΠ), ενώ τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Προεδρίας της Ιταλικής Δημοκρατίας.
Γυναίκες των ιδεών και του πολιτισμού
«Συχνά στους τάφους των πριγκιπισσών-ιερειών έχουν βρεθεί αντικείμενα με γραφειοκρατικό, αρχειακό ή συμβολαιογραφικό χαρακτήρα, όπως οι σφραγιδόλιθοι και οι σκαραβαίοι, εκφράζοντας την οικειοποίηση του παρελθόντος της οικογένειας της νεκρής αλλά ταυτόχρονα και την πρακτική της σφράγισης συμφωνιών και συμβολαίων κάτω από την προστασία της θεότητας που υπηρετούσαν αυτές οι γυναίκες» λέει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Νίκος Σταμπολίδης. Η απόδειξη έρχεται από την Κύπρο με την απεικόνιση ηλικιωμένης ιέρειας με όλη την αρχιερατική στολή της και τα κοσμήματα, που φέρει κρεμασμένες τις σφραγίδες στον λαιμό.
Το μελανοδοχείο, μια μικρή πινακίδα με το αλφαβητάριο και τα συνοδευτικά εργαλεία, δηλαδή γραφίδες και ξύστρες από ξύλο, ελεφαντόδοντο και μέταλλο, ανήκουν στη σφαίρα της εγγραμματοσύνης των πριγκιπισσών. Γύρω από τη βάση του μελανοδοχείου είναι χαραγμένο ένα αλφαβητάριο με την ακολουθία του ελληνικού αλφαβήτου. Φέρει 27 αριστερόστροφα γράμματα.
«Παρ' ότι η χρήση της γραφής συνδέεται από τις πηγές με τους άνδρες, θυμίζω ότι γύρω στον 7ο π.Χ. αιώνα στη βορειοανατολική άκρη του Αιγαίου μια αριστοκράτισσα της Λέσβου, η Σαπφώ, έγραφε ποίηση που έχει φθάσει ως σήμερα και δεν μπορώ να τη φανταστώ να μην ξέρει γραφή και ανάγνωση» λέει ο κ. Σταμπολίδης. Μέσα από τις ταφές που επιλέχθηκαν άλλωστε για να παρουσιαστούν στην έκθεση «η συγκέντρωση πλούτου και κτερισμάτων από τη μια μεριά και η συγγένεια των ταφικών εθίμων από την άλλη δημιουργούν ένα ιδεολογικό ρεύμα και μια κοινωνική διάσταση καθώς φαίνεται ότι οι γυναίκες αυτές, υψηλού κύρους στις κοινωνίες τους, υπήρξαν φορείς μετάδοσης πολιτισμικών και ιδεολογικών στοιχείων» καταλήγει ο ίδιος.
πότε & πού:
«Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας». Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Από τις 12/12 ως τον Απρίλιο του 2013.
Θερμού Μαρία / Το Βήμα
 |
| Φιάλη από ασήμι και χρυσό από βασίλισσα-μάγισσα, Ετρουρία (560-530π.Χ.) |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου